Ông Nguyễn Đức Thái, nguyên Chủ tịch Hội đồng thành viên Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (bìa trái) cùng ba bị can. Ảnh: Bộ Công an

Theo đó, ngày 13/2/2023, Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an đã ra quyết định khởi tố vụ án “lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ và vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng” xảy ra tại Công ty TNHH một thành viên Nhà xuất bản (NXB) Giáo dục Việt Nam thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can, thực hiện lệnh bắt tạm giam đối với ông Nguyễn Đức Thái, nguyên chủ tịch hội đồng thành viên Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. Ông Thái bị điều tra về tội “lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ”. Cùng tội danh trên, cơ quan điều tra khởi tố, bắt tạm giam bà Nguyễn Thị Thanh Thủy – nguyên trưởng ban kế hoạch marketing Công ty TNHH một thành viên Nhà xuất bản Giáo Dục Việt Nam.

Đáng chú ý, hơn một tháng trước, bà Thủy đã bị bắt trong vụ án Việt Á về tội “Lợi dụng ảnh hưởng đối với người có chức vụ, quyền hạn để trục lợi”.  Trong vụ án này, bà Thủy bị xác định đã có hành vi lợi dụng ảnh hưởng, can thiệp, tác động lãnh đạo một số bộ, ngành tạo điều kiện giúp Công ty Việt Á trong quá trình sản xuất, kinh doanh kit xét nghiệm COVID-19 để trục lợi.

Đồng thời cơ quan điều tra khởi tố, bắt tạm giam hai người khác gồm: Đinh Quốc Khánh – nguyên phó trưởng ban kế hoạch marketing, Công ty TNHH một thành viên Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam; Tô Mỹ Ngọc – Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng. Hai người này bị điều tra về tội “vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng”. Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đã phê chuẩn các quyết định và lệnh nêu trên. Cùng ngày, cơ quan điều tra tiến hành khám xét nơi làm việc, nơi ở của các bị can.

>>Vì sao Chủ tịch Hội đồng thành viên NXB Giáo dục Việt Nam bị kỷ luật?

Thanh tra Chính phủ cho rằng Bộ Giáo dục Đào tạo và Nhà xuất bản Giáo dục có dấu hiệu “lợi ích nhóm” trong in, phát hành sách bài tập. Ảnh: Phạm Tuấn

Sai phạm có dấu hiệu “lợi ích nhóm”

Đáng chú ý, trước đó tại Thông báo số 2303/TB-TTCP thông báo kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo, Thanh tra Chính phủ đã cho rằng Bộ Giáo dục Đào tạo và Nhà xuất bản (NXB) Giáo dục có dấu hiệu “lợi ích nhóm” trong in, phát hành sách bài tập nên chuyển Bộ Công an xem xét xử lý.

Cụ thể, công tác quản lý nhà nước về sách giáo khoa theo Nghị quyết số 40/2000/QH10 của Quốc hội tại Bộ GD&ĐT không cung cấp được bản thảo mẫu sách giáo khoa được Bộ trưởng Bộ này phê duyệt để làm cơ sở đối chiếu sách giáo khoa hiện hành với bản thảo mẫu sách giáo khoa đã được phê duyệt. Việc này thể hiện việc buông lỏng trong công tác lưu trữ, vi phạm Luật Thanh tra 2010, Luật Lưu trữ 2011.

Theo TTCP, việc biên soạn sách giáo khoa đã thiết kế một số bảng số liệu để trống nên học sinh có thể viết vào sách giáo khoa (73/193 cuốn) nhưng chưa ban hành được cơ chế, chính sách quy định về sử dụng lại sách giáo khoa, việc sử dụng lại sách giáo khoa mới đạt 35%.

Từ năm 2014 đến hết tháng 8/2019, 73/193 cuốn sách giáo khoa học sinh có thể viết vào đã được in, phát hành và bán được tổng số hơn 303 triệu bản. Trường hợp tính 65% sách giáo khoa có các trang sách học sinh có thể viết vào không dùng lại được, gây lãng phí cho gia đình học sinh và xã hội, giá trị lãng phí (tạm tính) hơn 2.374 tỷ đồng.

Về việc Bộ GD&ĐT ban hành Văn bản số 2372/BGDĐT-GDTrH ngày 11/4/2013 về việc sử dụng sách, tài liệu tham khảo trong trường phổ thông, có nội dung hướng dẫn: Sách bài tập do NXB Giáo dục Việt Nam tổ chức biên soạn dựa theo sách giáo khoa, được Bộ GD&ĐT thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành. Thực tế, việc tổ chức biên soạn, biên tập, xuất bản, in ấn và tổng phát hành các loại sách bài tập, sách tham khảo thuộc chức năng, nhiệm vụ của NXB.

TTCP cho rằng, việc nêu sách bài tập được Bộ GD&ĐT thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành tại Văn bản số 2372/BGDĐT-GDTrH là không đúng chức năng, nhiệm vụ của Bộ.

Mặc dù Bộ ban hành Thông tư số 21/2014/TT-BGDĐT ngày 07/7/2014 quy định về quản lý và sử dụng xuất bản phẩm tham khảo trong các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông và giáo dục thường xuyên nhưng chưa kịp thời ban hành văn bản về việc dùng sử dụng Văn bản số 2372/BGDĐT- GDTrH nêu trên. Do đó, gây nhầm lẫn cho học sinh, phụ huynh học sinh và xã hội hiểu rằng sách bài tập được NXB xuất bản cũng là tài liệu bắt buộc phải mua kèm theo sách giáo khoa, dẫn đến thực tiễn hầu hết gia đình học sinh khi mua sách giáo khoa đều mua sách bài tập kèm theo do NXB phát hành, việc này có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ GD&ĐT là cơ quan quản lý nhà nước với NXB trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.

Trụ sở Bộ GD&ĐT. Ảnh: T.P

Phụ huynh phải “gánh” hơn 85 tỷ đồng chênh lệch giá

Vẫn theo kết luận thanh tra, quá trình điều chỉnh tăng giá sách lần 3, Bộ GD&ĐT chưa có giải pháp kiểm soát chặt chẽ để yêu cầu NXB phải thực hiện đầy đủ chỉ đạo của Bộ, nhưng NXB đã điều chỉnh tăng giá bán sách giáo khoa 16,9%.

Kết quả kiểm tra, xác minh tại NXB cho thấy: giai đoạn 2014-2018, quá trình xây dựng giá gói thầu in sách giáo khoa, hạch toán của NXB có sai sót dẫn đến gia đình học sinh (là khách hàng) phải mua sách giáo khoa bằng giá NXB đã đăng ký giá từ năm 2011 (được ấn định trên bìa sách giáo khoa) cao hơn giá sách giáo khoa phải đăng ký đúng giá với số tiền hơn 85 tỷ đồng; việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in, nhà thầu in, phát hành, kinh doanh sách giáo khoa còn một số thiếu sót, vi phạm dẫn đến giá sách giáo khoa đã được NXB đăng ký từ năm 2011 cao bất hợp lý; NXB chưa thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành, định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh, tỷ lệ chiết khấu của sách giáo khoa cao, chưa thực hiện tiết kiệm chi phí nhằm giảm giá thành sách giáo khoa, chưa thực hiện tái cấu trúc và nâng cao công tác quản trị doanh nghiệp…

“NXB là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường, doanh nghiệp độc quyền biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in, phát hành, kinh doanh sách giáo khoa đối với sách giáo khoa được biên soạn theo Nghị quyết số 40/2000/QH10, gia đình học sinh phải mua sách giáo khoa theo giá ấn định trên bìa sách. Như vậy, NXB có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của Luật Cạnh tranh; xây dựng mức giá để đăng ký giá sai so với hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định (giá sách giáo khoa được NXB đăng ký giả từ năm 2011), có dấu hiệu vi phạm quy định trong lĩnh vực giá, quy định về đăng ký giá sách giáo khoa ” – kết luận thanh tra chỉ rõ.

Từ sai phạm trên, thời điểm này, TTCP đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ GD&ĐT kiểm điểm trách nhiệm và có hình thức xử lý nghiêm trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với Bộ trưởng, lãnh đạo Bộ được phân công phụ trách (theo từng thời kỳ; tổ chức kiểm điểm, xử lý nghiêm trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với: Đơn vị, Người đứng đầu, cấp phó của Người đứng đầu đơn vị thuộc Bộ (theo từng thời kỳ) có liên quan đến những thiếu sót, khuyết điểm, vi phạm thuộc trách nhiệm của đơn vị đã nêu trong Kết luận thanh tra…

Đồng thời, TTCP cũng đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho chuyển thông tin 2 nội dung sang Bộ Công an để xem xét, xử lý theo quy định. Trong đó, có nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập, sách tham khảo có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ GD&ĐT là cơ quan quản lý nhà nước với Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành sách bài tập; nội dung lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh của Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam có nhiều điểm bất thường, chưa bảo đảm công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

[wpcc-script language=”javascript” src=”https://diendandoanhnghiep.vn/js/raty/jquery.raty.js”]

[wpcc-script]

>>Sửa Luật Đấu thầu: Cần tăng cường tính công khai, minh bạch

Trong nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển, vấn đề mua bán, kinh doanh dựa vào tính chất cạnh tranh công bằng, minh bạch luôn được chú trọng. Để đáp ứng được những tiêu chí đó, “Đấu thầu” là một trong những hình thức được ưu tiên lựa chọn. 

Bộ Tư pháp họp thẩm định dự án Luật Đấu thầu sửa đổi với các bộ, ngành có liên quan.

Theo đó, các nguyên tắc cốt lõi trong đấu thầu cần có như: Nguyên tắc hiệu quả về tài chính, thời gian; Nguyên tắc cạnh tranh tạo điều kiện cho các nhà thầu cạnh tranh với nhau ở phạm vi rộng nhất có thể; Nguyên tắc công bằng nhằm đảm bảo đối xử như nhau đối với các nhà thầu tham gia dự thầu và Nguyên tắc minh bạch trong quá trình thực hiện đấu thầu là nguyên tắc quan trọng nhất nhưng khó thực hiện và khó kiểm tra nhất.

Nhận diện một số bất cập

Đầu tiên phải kể đến là tiêu chuẩn đánh giá hồ sơ dự thầu còn mang tính chủ quan, chưa đưa ra được các tiêu chuẩn và phương pháp phù hợp để đánh giá năng lực, kinh nghiệm của nhà thầu dự thầu, thiếu các hướng dẫn cụ thể trong việc xác định giá, đánh giá của hồ sơ dự thầu.

Tiếp đó là công tác chuẩn bị hồ sơ mời thầu và tiêu chuẩn đánh giá không tốt hoặc việc phê duyệt còn đơn giản. Thực tế, hồ sơ mời thầu được chuẩn bị một cách chung chung, mập mờ gây khó hiểu cho nhà thầu cũng như cho việc đánh giá. Đây là những nguyên nhân cơ bản làm cho quy trình đánh giá hồ sơ kéo dài, thiếu cơ sở tin cậy để quyết định phê duyệt kết quả đấu thầu, gây ra những thắc mắc khiếu nại.

Bất cập nữa là đa phần nhà thầu hoàn toàn bị động trong việc tiếp nhận thông tin gói thầu, không đảm bảo thông tin còn mới mẻ. Bởi lẽ đó, thực trạng nhà thầu thông đồng với chủ đầu tư hoặc đơn vị tư vấn để có thông tin mời thầu trước là điều bất cập khó tránh khỏi.

>>Nhận diện sai phạm trong đấu thầu

Đặc biệt, sai phạm của cơ quan quản lý thông đồng với đơn vị thẩm định giá. Đơn cử, gần đây vụ vi phạm trong việc sản xuất, kinh doanh Bộ trang thiết bị y tế chẩn đoán In Vitro xét nghiệm virus SARS-CoV-2 (gọi tắt là Kit xét nghiệm Covid-19) xảy ra tại Công ty Cổ phần Công nghệ Việt Á.

Làm sao bít “lỗ hổng”?

Quy định pháp luật có chặt chẽ đến đâu thì không tránh khỏi những kẽ hở cũng như bất cập phát sinh trong thực tế. Nhằm tăng tính minh bạch trong đấu thầu, việc đặt ra các giải pháp hiệu quả là điều cần chú trọng và triển khai thực hiện.

Thứ nhất, hệ thống pháp luật quy định cần chặt chẽ, đầy đủ đối với hoạt động đấu thầu. Luật Đấu thầu cần có những sửa đổi, bổ sung các điều khoản chú trọng nhu cầu cạnh tranh, công bằng, minh bạch cao hơn nữa trong hoạt động đấu thầu.

Ví dụ như: Cần sửa đổi các quy định về tiêu chuẩn đánh giá hồ sơ dự thầu theo hướng chủ đầu tư xem xét mức độ đáp ứng về kinh nghiệm, năng lực của nhà thầu so với công việc yêu cầu; Cần có văn bản hướng dẫn cụ thể để xây dựng các tiêu chuẩn và phương pháp đánh giá cụ thể hồ sơ dự thầu, tránh việc đánh giá mang nặng tính chủ quan của bên mời thầu; Cần sửa đổi Luật Đấu thầu theo hướng nâng cao công khai, minh bạch trong hoạt động đấu thầu mua sắm công thông qua tăng cường sử dụng hình thức đấu thầu rộng rãi, công khai kết quả lựa chọn nhà thầu và hợp đồng, kết hợp sử dụng tối đa và tối ưu đấu thầu qua mạng trong các hoạt động tổ chức, quản lý đấu thầu.

Thứ hai, các Bộ, ngành, địa phương cần tăng cường tổ chức thanh tra, kiểm tra, giám sát, theo dõi việc thực hiện quá trình lựa chọn nhà đầu tư để kịp thời phát hiện những vi phạm, xử lý theo đúng quy định, chấn chỉnh hoạt động lựa chọn nhà đầu tư trong lĩnh vực, ngành, địa bàn mình quản lý; đồng thời, tổng hợp các bất cập trong công tác này để phản ánh tới Bộ Kế hoạch và Đầu tư nghiên cứu, tổng hợp trong quá trình xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật. Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng ở địa phương cần chú trọng tới chất lượng giải quyết các vướng mắc, kiến nghị của doanh nghiệp tham gia Đấu thầu thông qua thiết lập các cơ chế giải quyết kiến nghị.

Thứ ba, cần áp dụng và phổ biến rộng rãi công nghệ thông tin trong công tác đấu thầu nói riêng và quản lý đầu tư công nói chung. Qua đó, cơ chế giám sát và đánh giá đầu tư công sẽ được tinh gọn, hữu hiệu; giúp đơn giản hóa thủ tục giám sát, đánh giá đầu tư công khai, minh bạch; giảm thiểu thất thoát, lãng phí.

Cuối cùng, bên mời thầu cần mời các chuyên gia có kinh nghiệm và trình độ để xây dựng hồ sơ mời thầu đáp ứng được các tiêu chí đặt ra, và khi tuyển chọn tư vấn thực hiện công tác đấu thầu cần thông qua đấu thầu cạnh tranh để lựa chọn được đơn vị tư vấn đủ năng lực, kinh nghiệm và có đạo đức.

[wpcc-script language=”javascript” src=”https://diendandoanhnghiep.vn/js/raty/jquery.raty.js”]

[wpcc-script]