Hiện tượng xa cách nội tâm trong gia đình, hay còn gọi là “family estrangement”, đang trở thành một vấn đề đáng quan tâm trong xã hội hiện đại. Mặc dù nhiều gia đình vẫn duy trì cuộc sống chung dưới một mái nhà, nhưng khoảng cách tình cảm giữa cha mẹ và con cái ngày càng lớn dần mà không ai có thể nhận ra. Không có sự xung đột hay cãi vã, nhưng họ chỉ đơn giản là không còn chuyện gì để nói.
Một bà mẹ 43 tuổi đã chia sẻ về tình trạng của con trai mình, người mà cô miêu tả là “ngoan” và chưa từng khiến cô phiền lòng. Tuy nhiên, càng lớn lên, con trai cô càng xa cách mẹ. Mỗi khi về nhà, cậu đóng cửa phòng và chỉ đáp lại mẹ bằng những câu trả lời cụt lủn khi được hỏi. Người mẹ cảm thấy như con mình đang dần biến mất khỏi đời mình, mặc dù họ vẫn sống chung dưới một mái nhà.
Theo một báo cáo của tổ chức Stand Alone (Anh), có tới 1/4 người trẻ trưởng thành đã trải qua giai đoạn “xa cách hoàn toàn” với cha mẹ về mặt cảm xúc, dù vẫn đang sống cùng mái nhà. Một nghiên cứu tại Trung Quốc cũng chỉ ra rằng các sinh viên có sự kết nối gia đình thấp sẽ dễ rơi vào trạng thái cô đơn và trầm cảm hơn gấp đôi so với nhóm có nền tảng giao tiếp tích cực.
Lý thuyết gắn bó cảm xúc (attachment theory) cho rằng trẻ em lớn lên trong môi trường mà cảm xúc bị xem nhẹ hoặc bị kiểm soát quá mức sẽ dần phát triển kiểu gắn bó “né tránh” (avoidant): không chia sẻ, không kết nối và tự rút vào thế giới riêng. Sự hiện diện thể chất như cùng ăn cơm, ngủ chung nhà không đồng nghĩa với sự hiện diện tình cảm.
Thói quen “phubbing” (lơ người đối diện vì chăm chú vào điện thoại) cũng là một yếu tố khiến trẻ cảm thấy mình không còn là ưu tiên trong mắt người lớn. Nhiều phụ huynh cảm thấy hụt hẫng khi thấy con cái ít nói, ít tâm sự. Họ cho rằng mình đã hy sinh rất nhiều, tại sao lại bị con “bỏ rơi” về mặt cảm xúc?
Theo chuyên gia tâm lý học phát triển, vấn đề không nằm ở việc “thiếu quan tâm” mà là ở cách quan tâm sai thời điểm, sai phương pháp. Nhiều cha mẹ hay hỏi “Hôm nay được mấy điểm?”, “Học đến đâu rồi?”… nhưng lại ít khi hỏi “Dạo này con có vui không?”, “Hôm nay con thế nào?”… Dần dà, trong mắt con, cha mẹ dường như chỉ quan tâm đến thành tích mà không phải con người thật của mình.
Áp lực thành công, sự kỳ vọng và nhịp sống quá nhanh khiến những cuộc trò chuyện chân thành dần biến mất. Dù không có một tiếng la mắng, vẫn có hàng trăm lần im lặng làm tổn thương.
Để “gặp lại” con trong chính ngôi nhà của mình, các chuyên gia tâm lý học gia đình khuyến nghị một số cách sau: Tạo ra những khoảng thời gian “không kỳ vọng”, lắng nghe mà không phản ứng vội, thiết lập lại “những nghi thức gia đình”, và chấp nhận sự thay đổi như một phần của trưởng thành. Bằng cách này, cha mẹ và con cái có thể dần dần xóa bỏ khoảng cách tình cảm và xây dựng lại mối quan hệ gần gũi.